Belanden in een echtscheiding is nooit leuk. Naast de emotionele belasting voor uzelf en het gezinsleven heeft een echtscheiding ook financiële implicaties. Hoe zit het met gezamenlijk opgebouwde spaartegoeden? En wat zijn de gevolgen van een echtscheiding op pensioensparen of een aanvullende groepsverzekering?
Echtscheiding, een introductie
Sinds 1 september 2007 bestaan er in België twee omvattende echtscheidingsvormen, zijnde: de echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting (EOO) en de echtscheiding door onderlinge toestemming (EOT).
1. De echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting. De EOO kan gezien worden als het vervanginstrument van de voorheen bestaande echtscheidingsvormen ‘echtscheiding op grond van een feitelijke scheiding van meer dan twee jaar’ en ‘echtscheiding op grond van bepaalde feiten’. Kenmerkend voor de echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting is dat er bepaalde gebeurtenissen zich hebben voorgedaan, waardoor het samenleven tussen de partners ernstig is verstoord. Het is onmogelijk om nog samen te leven en de relatie verder te zetten. Op zich bestaan er geen vaste wettelijke definiëring van het sleutelelement ‘onherstelbare ontwrichting’. Het onmogelijk samenleven kan te maken hebben met een tekortkoming aan de huwelijksplicht of een daad die het samenleven onmogelijk maakt. Bijvoorbeeld: Annemie betrapt haar man Charle op overspel. Blijkbaar is het overspel al zes maanden aan de gang. Annemie kan nog onmogelijk een huis delen en gezinsleven leiden met Charle.
2. De echtscheiding door onderlinge toestemming (EOO). Beide partners kunnen overeenkomen dat een verderzetting van het huwelijk weinig zin heeft. Bij een EOO behoren de partners een voorafgaande overeenkomst op te stellen waarin het gros van de materiële en familiale aangelegenheden worden gereguleerd. Door het feit dat de partners het initiatief nemen gaat een EOO sneller dan een EOT. Een rechter behoort enkel de EOO-overeenkomst te homologeren, waarna de rechter de scheiding uitspreekt.
Binnen het huwelijk zal doorgaans één van de twee partners een professionele stap terugnemen. Bijvoorbeeld om zorg te dragen voor de kinderen, of het dagelijkse huishouden te voeren. Ondanks de verschuiving van man vrouw-verhouding, blijft de man nog steeds koploper inzake professionele activiteit. De vrouw zal bijgevolg minder kapitaal opbouwen, alsook minder of geen pensioenkapitaal verzamelen. Wordt dit verschil tussen de echtgenoten weggewerkt, of blijft de ongelijkheid steeds behouden?
Aanvullend pensioen
Tot voor kort waren weinig mensen begaan met de implicaties van een echtscheiding op hun aanvullend pensioen. Nochtans zitten er achter veel aanvullende pensioenen een kleine goudmijn verscholen. De implicaties van een echtscheiding op het aanvullend pensioen zijn afhankelijk van het stelsel waaronder de echtgenoten huwden. Trouwde u met scheiding van goederen? Dan zal elke echtgenoot in geval van scheiding zijn eigen beroepsinkomsten behouden. Met andere woorden: echtgenoten onder scheiding van goederen behoren hun aanvullend pensioen niet te delen.
Wat bij een huwelijk onder gemeenschap van goederen? De situatie die anno 2015 geldt is divers van de situatie tot een goede 15 jaar geleden. Tot 15 jaar geleden was de modale regel dat geen enkele pensioenverzekering behoorde gedeeld te worden. Kortom, wanneer louter één van de twee partners over een aanvullend pensioen beschikte, dan zou bij echtscheiding de andere partner geen aanspraak kunnen maken op een deel of de helft van het aanvullend pensioen. De Wet op de Landverzekeringsovereenkomst (WLVO) stelde immers dat de uit te keren prestaties in het kader van een levensverzekering eigen goed waren van de begunstigde. Het Grondwettelijk Hof was het niet eens met deze zienswijze en oordeelde in 2011 dat bij echtscheiding het aanvullend pensioen of een individuele pensioenverzekering behoort gedeeld te worden.
Wat wanneer u nog geen uitkering in het kader van een aanvullend pensioen ontving? Wilt dit dan zeggen dat u uw partner al een bedrag moet betalen, vooraleer u iets van de pensioenverzekeraar ontvangt? In principe wel. Nochtans kampt deze regeling met een aantal hinderpalen. Enerzijds is er het probleem dat u mogelijks nog jaren moet wachten vooraleer u een pensioenuitkering ontvangt. Anderzijds bestaat er het risico dat u overlijdt vooraleer er een uitkering volgt of dat er bij overlijden voor pensionering slechts een veel kleinere uitkering wordt voorzien. Op dat moment heeft u uw voormalige partner de helft betaald van een groter kapitaal, terwijl u in de praktijk maar een kleinere som ontvangt. De voormalige minister van Justitie, Annemie Turtelboom, diende daarop een wetsvoorstel in dat een aanvullend pensioen dat na echtscheiding wordt uitbetaald, een eigen goed is. Door de kwalificatie als eigen goed valt het buiten het gemeenschappelijk vermogen en wordt het aanvullend pensioen per echtgenoot bepaald.
Gevolgen anno 2015
De gevolgen van deze regeling bleken vooral nadelig te zijn voor vrouwen die geen aanvullend pensioen opbouwen. Mensenrechtenexperten en feministen vonden de regeling vrouwonvriendelijk, aangezien minder vrouwen full time professioneel actief zijn en bijvoorbeeld een aanvullend pensioen via hun werkgever verwerven. Het wetsvoorstel van Annemie Turtelboom passeerde nooit voorbij de eerste commissievergadering, waardoor de regeling nooit van kracht werd. Momenteel fungeren we bijgevolg nog steeds onder een systeem van gemeenschappelijk goed. De meeste rechters oordelen momenteel nog steeds dat een aanvullend pensioen gemeenschappelijk is en dat de partner die een uitkering van de pensioenverzekeraar ontvangt of zal ontvangen, de ander partner behoort te vergoeden. De mogelijke problemen van geen ontvangst van het kapitaal, alsook een mogelijks lagere uitkering door vroegtijdig overlijden blijven daardoor bestaan.
De ogen zijn gericht op de wetgever om een oplossing voor deze problematiek te creëren. Zeker koppels die momenteel verkeren in een situatie van echtscheiding, wensen duidelijkheid of er een nieuwe wet zal worden gemaakt voor scheidende partners. Mogelijks kan bemiddeling of dading een oplossing bieden. Via bemiddeling wordt bijvoorbeeld niet alleen ingepikt op het juridische kader (en dus de rechtspraak van het Grondwettelijk Hof), maar kan er tevens aandacht besteed worden aan de mens en de menselijke relatie achter de problematiek.
